مریم میرزاخانی (۲۲ اردیبهشت ۱۳۵۶ – ۲۳ تیر ۱۳۹۶) ریاضی دان ایرانی و استاد دانشگاه استنفورد بود. میرزاخانی در سال ۲۰۱۴ به دلیل کنشگری در زمینه «دینامیک و هندسه سطوح ریمانی و فضاهای پیمانه ای آن ها» برنده مدال فیلدز شد که بالاترین جایزه در ریاضیات است. وی تنها زن و اولین ایرانی برندهٔ مدال فیلدز است. زمینهٔ تحقیقاتی او مشتمل بر نظریه تایشمولر، هندسه هذلولوی، نظریه ارگودیک و هندسه سیمپلکتیک بود. مریم میرزاخانی در دوران تحصیل در دبیرستان فرزانگان تهران، برندهٔ مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در سال های ۱۹۹۴ (هنگ کنگ) و ۱۹۹۵ (کانادا) شد و در این سال به عنوان نخستین دانش آموز ایرانی نمرهٔ کامل را به دست آورد. وی نخستین دانش آموز ایرانی بود که دو سال مدال طلا گرفت. او سپس در سال ۱۹۹۹ مدرک کارشناسی خود را در رشتهٔ ریاضی از دانشگاه شریف و دکتریِ خود را در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد به سرپرستی کورتیس مک مولن، از برندگان مدال فیلدز، گرفت. از مریم میرزاخانی به عنوان یکی از ده ذهنِ جوان برگزیدهٔ سال ۲۰۰۵ از سوی نشریهٔ پاپیولار ساینس در آمریکا و ذهن برتر در رشتهٔ ریاضیات تجلیل شد. میرزاخانی برنده جوایزی چون جایزه ستر از انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳ و جایزهٔ کلی بود. وی از یازدهم شهریورماه ۱۳۸۷ (اول سپتامبر ۲۰۰۸) در دانشگاه استنفورد استاد دانشگاه و پژوهشگر رشتهٔ ریاضیات بود. پیش از این، او استاد دانشگاه پرینستون بود. سالروز تولد مریم میرزاخانی ۲۲ اردیبهشت (دوازدهم مه) از سوی اتحادیه بین المللی انجمن های ریاضی جهان با پیشنهاد کمیته بانوان انجمن ریاضی ایران به عنوان روز جهانی زن در ریاضیات نام گذاری شد.
دوران کودکی مریم میرزاخانی
در زندگینامه مریم میرزاخانی نابغه ریاضی آمده است که وی در بیست و دومین روز از اردیبهشت ماه سال 1356 در شهر تهران و در خانواده ای باهوش متولد و بزرگ شد. والدینش فرقی بین او و سه برادرش نمی گذاشتند. پدر وی آقای احمد میرزاخانی تحصیل کرده رشته مهندسی برق بود و ریاست هیئت مدیره مجتمع آموزشی نیکوکاری “رعد” را بر عهده داشت. اصالت ایشان به طالقان در استان البرز بر می گشت. در کودکی مریم بیشتر وقت خود را صرف خواندن رمان و رویاهای نویسندگی می کند. در مدرسه راهنمایی تقریباً در همه دروس خوب عمل می کرد اما نتایج او در ریاضیات قابل توجه نبود. او آن را موضوعی به اندازه کافی جالب نمی دانست. بعد از تمام کردن دوران ابتدایی تصمیم گرفت در آزمون ورودی مدرسه های سمپاد شرکت کند و بعد از قبولی در این آزمون وارد دبیرستان فرزانگان تهران شد. در آن سال ها بود که او شروع به توسعه علاقه به ریاضیات نمود و جذابیت این رشته را کشف کرد. مریم یکی از درخشان ترین دانش آموزان فرزانه گان بود تا جایی که او توانست در سال تحصیلی 1373/1374 یعنی همان پایه تحصیلی سوم و چهارم دبیرستان، مدال طلای المپیاد ریاضی کشور را از دبیرستان فرزانگان تهران دریافت کند. این مدال شروع خوبی برای کسب مدال های بعدی او بود. این نابغه ریاضیات در سال 1373 نیز توانست امتیاز 41 را از آزمون 42 امتیازی المپیاد جهانی ریاضی که در هنگ کنگ برگزار می شد را دریافت کرده و مدال طلای جهانی را مال خود کند. در سال 1374 با برگزاری المپیاد جهانی ریاضی کانادا، مریم حداکثر نمره آزمون را دریافت کرد و مقام اول این مسابقات را با طلای جهانی به خود اختصاص داد. خانم رویا بهشتی نیز جز نخستین دخترانی بود که موفق شد همراه او، در تیم المپیاد ریاضی ایران حضور داشته باشد. میرزاخانی اولین دختری بود که تا آن زمان موفق شده بود در المپیاد ریاضی ایران مدال طلا را کسب کند. پیروزی های این دختر شگفت انگیز به همین جا ختم نشده و او پله های ترقی را روز به روز پشت سر می گذاشت. او برای دو سال پی در پی نخستین فردی بوده که، مدال طلای این المپیاد را به خود اختصاص داد و همچنین نکته جالب تر اینکه مریم اولین دانش آموز ایرانی بود که در این المپیاد نمره کامل را کسب کرد. او مقطع لیسانس خود را در دانشگاه صنعتی شریف تهران پشت سر گذراند و در همین بازه زمانی از تحصیلات، توانست یک اثبات راحت جهت “قضیه شُر” پیدا کند، که این دست یافت او در ماه نامه انجمن ریاضی آمریکا در آن زمان به منتشر شد.
تحصیلات مریم میرزاخانی
او با اتمام تحصیلات ابتدایی با شرکت در آزمون ورودی مدارس سمپاد وارد دبیرستان فرزانگان تهران شد.وی در مورد تأثیر مثبت محیط این دبیرستان بر زندگی علمی خود می گوید: «من به دبیرستانِ ممتازِ فرزانگان در تهران رفتم و در آنجا اساتید بسیار خوبی داشتم.» مریم میرزاخانی در سال های ۱۳۷۳ و ۱۳۷۴ (سال سوم و چهارم دبیرستان) از دبیرستان فرزانگان تهران موفق به کسب مدال طلای المپیاد ریاضی کشوری شد و بعد از آن در سال ۱۹۹۴ در المپیاد جهانی ریاضی هنگ کنگ با امتیاز ۴۱ از ۴۲ مدال طلای جهانی گرفت. سال بعد، در المپیاد جهانی ریاضی کانادا میرزاخانی با نمرهٔ کامل، رتبهٔ اول طلای جهانی را به دست آورد. مریم میرزاخانی به همراه رؤیا بهشتی اولین دخترانی بودند که به تیم المپیاد ریاضی ایران راه یافتند. مریم میرزاخانی اولین دختری بود که در المپیاد ریاضی ایران طلا گرفت. وی اولین کسی بود که دو سال مدال طلا گرفت و اولین دانش آموز شرکت کننده از ایران بود که در آزمون المپیاد ریاضی نمره کامل گرفت.به محض اینکه [میرزاخانی] در هاروارد شروع کرد، مشخص بود که کارش خوب است. مشخص بود که تز دکترایش یک تز انقلابی است. میرزاخانی دورهٔ کارشناسی را در دانشگاه صنعتی شریف طی کرد. در این دوره، میرزاخانی اثبات ساده ای برای قضیهٔ شُر یافت که در ماه نامهٔ انجمن ریاضی آمریکا چاپ شد. مریم سپس به دانشگاه هاروارد رفت و آن جا بر سر کلاس های کورتیس مک مولن (از برندگان جایزه فیلدز) حاضر می شد. مک مولن او را در این دوران این طور به یاد می آورد که بر سر کلاس هایش سوال های زیادی می پرسید و با عجله به فارسی یادداشت برمی داشت. او سرانجام در سال ۲۰۰۴ از دانشگاه هاروارد و به سرپرستی مک مولن دکترا گرفت. بعد از اخذ دکترا، میرزاخانی با عنوان استادیار در دانشگاه پرینستون به تدریس مشغول شد. یک سال بعد در سال ۲۰۰۵ نشریه پاپیولار ساینس آمریکا او را به عنوان یکی از ۱۰ ذهنِ جوان جهان برگزید.میرزاخانی تا سال ۲۰۰۸ در پرینستون ماند و در این مدت به درجهٔ استاد تمامی ارتقا یافت. سپس او به استنفورد رفت، و از اول سپتامبر ۲۰۰۸ در ۳۱ سالگی به عنوان استاد تمام در این دانشگاه به کار مشغول شد.
زندگی شخصی مریم میرزاخانی
خانم مریم میرزاخانی چندان تمایلی به انجام مصاحبه ها و گفت گوها در رابطه با زندگی شخصیش نداشت و ترجیح می داد فقط در رابطه با کار و فعالیت هایی که می تواند برای بقیه مفید و کارآمد باشد صحبت کند. در عرصه سینما طبع متفاوتی داشت که با سرشت پژوهش طلب او هم خوانی داشت. او عاشق جستجو در رابطه با اشکال و ویژگی های هندسی نامعمول بود. از همین رو در یکی از مصاحبه های خود چنین گفت: “در برخی از زمان ها خود را در جنگلی وسیع و گسترده تصور می کنم و هیچ مقصدی پیش رو ندارم؛ ولی در آخر به طرز عجیبی خودم را بالای تپه ای می رسانم و درست همانجا حس می کنم همه چیز را شفاف تر و بهتر می بینم. حسی که آن لحظه دارم واقعا حسی عجیب، مهیج و وصف ناپذیر است. در سنین پایین می خواست که نویسنده شود، اما پس از مدتی فهمید که سرنوشت او چیز دیگری را در اختیار دارد. میرزاخانی در سال 1384 با یکی از اساتید دانشگاه استنفورد به نام یان واندراک که اصالتاً اهل جمهوری چک بود ازدواج کرد و حاصل این ازدواج تنها یک دختر به نام آناهیتا است. خیلی جالب است که بدانید در سال 1376 اتوبوس حامل دانشجویانی که برای آزمون ریاضی دانشجویی به اهواز رفته بود، در راه برگشت به تهران دچار سانحه شد و به دره سقوط کرد. یکی از این مسافران و دانشجویان، مریم میرزاخانی بود که از سانحه جان سالم به در برد. در این ماجرا شش نفر از نخبگان برتر ریاضی دانشگاه شریف به کام مرگ کشیده شدند.
افتخارات مریم میرزاخانی
در ایران و حتی در خارج از ایران مکان هایی به نام این بانوی فرهیخته نامگذاری شده است که در ادامه این مکان ها را برای شما ذکر می کنیم.
ایران
- کتابخانهٔ دانشکدهٔ ریاضیات دانشگاه شریف
- ساختمان آمفی تئاتر و کتابخانه دبیرستان فرزانگان ۱ تهران
- خانهٔ ریاضیات اصفهان
خارج از ایران
- نام گذاری اسم خانم میرزاخانی بر روی یک میکرو ماهواره از شرکت استلاجیک در سال 2018
- نام گذاری اسم خانم میرزاخانی بر روی سیارک ۳۲۱۳۵۷
- روز تولد مریم میرزاخانی، روز جهانی زن در ریاضیات نام دارد
- جایزه مریم میرزاخانی مرزهای نو برای بانوان پیشتاز در علم ریاضی
- نام گذاری یکی از خیابان های برلین به اسم خانم میرزاخانی
جوایز مریم میرزاخانی
- دریافت مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در هنگ کنگ در سال ۱۹۹۴
- دریافت مدال طلای المپیاد جهانی ریاضی در کانادا در سال ۱۹۹۵
- دریافت جایزهٔ افتخاری دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳
- دریافت جایزهٔ برترین فارغ التحصیلان دانشگاه هاروارد در سال ۲۰۰۳
- دریافت جایزهٔ پژوهشگر برتر بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۰۴
- دریافت جایزهٔ ای ام اس بلومنتال در سال ۲۰۰۹
- دریافت جایزه ستر از طرف انجمن ریاضی آمریکا در سال ۲۰۱۳
- انتخاب به عنوان یکی از ده فرد مهم سال ۲۰۱۴ از سوی مجله نیچر
- دریافت جایزه بنیاد ریاضیات کلی در سال ۲۰۱۴
- سخنران مدعو کنگرهٔ بین المللی ریاضی در سال 2014
- دریافت مدال فیلدز سال ۲۰۱۴ سئول
بیماری و درگذشت مریم میرزاخانی
در تیر ۱۳۹۶ اعلام شد میرزاخانی به دلیل ابتلا به سرطان در بیمارستانی در آمریکا بستری شده است.میرزاخانی از چهار سال پیش تر به سرطان پستان مبتلا بوده و این سرطان به مغز استخوان وی سرایت کرده بود. پدر و مادر وی برای مراقبت از او به آمریکا رفتند. وی در ۲۳ تیر ۱۳۹۶ در ۴۰ سالگی در بیمارستانی در کالیفرنیا درگذشت.
بیوگرافی فارابی دانشمند ایرانی
